کارکرد نظام حق اختراع در توسعه زیست فناوری

از منظر اسلامی، علم و پیشرفت های علمی یک موهبت الهی و ارزشمند است، چرا که انسان را قادر می سازد از گنجینه‏هایی که خداوند برای انسان در طبیعت قرار داده است، بیشتر و بهتر استفاده کند. بنابراین، مهیا کردن بسترها و لوازم استفاده بیشتر و بهتر از منابع فی نفسه مطلوب است. یکی از بسترها، ایجاد نهادهای حقوقی تشویقی مانند نظام حق اختراع است که منجر به ترغیب سرمایه گذاری فکری و مالی به ویژه در کشورهای در حال توسعه می شود. با این وجود برخی در مؤثر بودن نظام حق اختراع تردیدهایی وارد می کنند و برخی آن را مضر می شمارند، تا جایی که آثار این نگرش منفی در برخی قوانین کشور بروز و ظهور یافته است؛ بنابراین، بررسی ضرورت بررسی اثرات نظام حق اختراع در توسعه زیست فناوری برای سیاست گذاری در عرصه حقوق زیست فناوری احساس می شود. مطابق منطق نظام حق اختراع، با ایجاد انگیزه های مالی برای مخترعان، رقابت را افزایش داده و رشد تکنولوژیک و به تبع آن رشد اقتصادی را ترغیب می کند. اگرچه گاهی گفته می شود، به علت فاصله کشورها در ثروت و فناوری، نظام حق اختراع مانع رشد و توسعه کشورهای در حال توسعه می شود، اما فلسفه نظام حق اختراع چنین رویکردی را نمی پذیرد و کارایی آن در برخی کشورهای در حال توسعه نشان دهنده آن است که توسعه فناوری های نو بومی و سرمایه گذاری خارجی مورد نیاز در این حوزه بدون وجود یک نظام حمایتی قوی به دست نمی آید. در این نوشتار، ابتدا عملکرد نظام حق اختراع و نقش آن در تولید علم و فناوری را بررسی می کنیم و اینکه چگونه منجر به ارتقاء بخش تحقیقات و توسعه، ایجاد فناوری های جدید، و ارتقاء رقابت در بازار فناوری می شود و سپس ضمن تطبیق این مبانی با شرایط خاص صنعت زیست فناوری به بررسی نمونه هایی از کشورهای در حال توسعه می پردازیم.